៥. ចរន្តរបស់អក្សរសិល្ប៍

នៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ពិភពលោក   គេបានបែងចែកអក្សរសិល្ប៍ទៅតាមសតវត្ស   ដូចជាៈតន្តីនិយមកើតឡើងនៅសតវត្សទី១៧   អណ្តែតអណ្តូងនិយមកើតនៅសតវត្សទី១៨-១៩  និងតថនិយមកើតឡើងនៅសតវត្សទី១៩-២០  ។
          ចំពោះអ្នកសិក្សាភាគច្រើនតែងតែមានការភាន់ច្រឡំចំពោះពាក្យថាៈ  «ចរន្ត និងចលនា» របស់អក្សរសិល្ប៍   ដោយយល់ថា ចរន្តអក្សរសិល្ប៍ និងចលនាអក្សរសិល្ប៍  ជាពាក្យមានន័យដូចគ្នា  ហើយអាចប្រើជំនួសគ្នាបាន  ។

          តាមការពិតពាក្យថាៈ « ចរន្តអក្សរសិល្ប៍ និងចលនាអក្សរសិល្ប៍»   គឺពុំសំដៅលើអ្វីដែល

មានន័យដូចគ្នានោះទេ   ។   កាលណាគេនិយាយពីចរន្តអក្សរសិល្ប៍  គឺគេសំដៅលើការបែងចែកដូចតទៅ  ៖

១. ចរន្តអក្សរសិល្ប៍តន្តីនិយម

    ក. សញ្ញាណទូទៅ

          ចរន្តអក្សរសិល្ប៍តន្តីនិយម គឺជាប្រភេទអក្សរសិល្ប៍មួយបែបដែលកើតឡើងនៅសតវត្ស

    ទី១៧ ហើយត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយទៅកាន់ប្រទេសជាច្រើននៅទ្វីបអឺរ៉ុប  ។

          នៅក្នុងសម័យរបស់លោក អារីស្តូត ​គេបានពាក្យនេះសំដៅទៅលើស្នាដៃដែលអាចយក

    ទៅបង្រៀនក្នុងថ្នាក់បាន  ។  ស្ថិតនៅក្នុងសម័យកាលនោះដែរ   គេសង្កេតឃើញមានលោក

    Racine  ,  Corneille Moliere  ​ ហើយនៅសតវត្សទី១៩ លោក Voltere បានចាត់ទុកថា អក្សរ

    សិល្ប៍ Classic  មានលក្ខណៈជារឿងបុរាណ  ។ ​

v សំគាល់ៈ Classic = តន្តី  មានន័យថាៈ បុរាណ   គំរូ   ថ្នាក់ ឬល្បី  ។

    ខ. មូលដ្ឋានសង្គម និង ស្មារតី

      នៅសតវត្សទី១៧ អំណាចទាំងអស់ស្ថិតនៅក្នុងកណ្តាប់ដៃពួកសក្តិភូមិ  ដែលមានស្តេច

ត្រាច់ និងពួកម្ចាស់ដី   ។  ​ វណ្ណៈគហិបតីកាន់តែមានការរីកចម្រើន   ចំណែកឯវណ្ណៈសក្តិភូមិកាន់មានការថយចុះរហូតដល់ដំណាក់កាលមួយ  ទើបវណ្ណៈទាំងពីរមានភាពស្មើគ្នា  ។   នៅ

ពេលនោះសង្គមមានការប្រែប្រួល    រីឯអក្សរសិល្ប៍ និងសិល្បៈក៏មានលក្ខណៈថ្មីដែរ   ព្រោះ

នៅក្នុងសម័យកាលនេះទាមទារឲ្យមានសុវត្ថិភាព  សណ្តាប់ធ្នាប់ និងវិន័យច្បាស់លាស់   ។

       ដូចនេះទើបយើងសង្កេតឃើញថា   អ្នកនិពន្ធមួយចំនួនបានដើរតាមគន្លងច្បាប់នេះក្នុងការបង្កើតនិម្មិតកម្មរបស់ខ្លួនឡើង  ពោលគឺ អក្សរសិល្ប៍តន្តីនិយមនេះឯង   ។

គ. តួយ៉ាងនីយកម្ម

      ការពិចារណាដែលប្រកបដោយវិចារណញាណ គឺជាបញ្ហាសំខាន់របស់អក្សរសិល្ប៍តន្តីនិយម   ។   វិចារណញាណមានតម្លៃ​និងពន្លឺក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍  បណ្តុះគំនិតតស៊ូ    គិតពិចារណាមុននឹងធ្វើអ្វីមួយ  ហើយស្នាដៃនេះអាចទាក់ទាញអារម្មណ៍អ្នកអានឲ្យជក់ចិត្ត   ។

ឃ. និយាមសិល្បៈ

      ស្នាដៃបែបតន្តីនិយមត្រូវគោរពតាមក្បួនខ្នាតត្រីឯកភាព គឺៈ

·     ឯកភាពពេលវេលាៈ សាច់រឿងមិនត្រូវមានពេលវេលាលើសពី ២៤ម៉ោង  ។

·     ឯកភាពទីកន្លែងៈ  សាច់រឿងប្រព្រឹត្តទៅក្នុងឆាកតែមួយ ផ្តើមទីណា បញ្ចប់ទីនោះ  ។

·     ឯកភាពសកម្មភាពៈ ត្រូវវិលជុំវិញសកម្មភាពតែមួយ  បញ្ហាតែមួយ  ។ 

២. ចរន្តអក្សរសិល្ប៍អណ្តែតអណ្តូងនិយម

     ក. សញ្ញាណទូទៅ

              ចរន្តអក្សរសិល្ប៍អណ្តែតអណ្តូងនិយម   គឺជាប្រភេទអក្សរសិល្ប៍ទាំងឡាយណាដែល

      កើតឡើងនៅក្រោយបដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩ ។   ចរន្តនេះ ជាប្រតិកម្មមួយប្រឆាំងតបតនឹង

      ក្បួនដ៏តឹងតែងនៅក្នុងចរន្តតន្តីនិយម    ពីព្រោះថាក្បួននេះមិនអាចបម្រើទឹកចិត្តរបស់មហា

      ជនបានទេ   ។

             អណ្តែតអណ្តូងនិយម មានលក្ខណៈដាច់ឆ្ងាយពីតថភាព  ។  ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ នៅក្នុង

      ស្នាដៃតថៈខ្លះក៏មានលាយដោយវីណាគីតផងដែរ  ​។

      ខ. មូលដ្ឋានសង្គម និងស្មារតី

             នៅឆ្នាំ១៧៨៩ មានមហាបដិវត្តមួយហៅថា បដិវត្តគហិបតីរំលំរាជានិយម  ក្រោមមក

      ក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៨២០ -១៨៣០ ពួកអភិជនទាំងឡាយបានងាកមករកប្រជាជន   ដើម្បីស្តារ

      របបនេះឡើងវិញ  ។

              ចលនាបដិវត្តបានបង្កើតនូវភាពអាប់អួរក្នុងសង្គម   ដែលជាបុព្វហេតុបង្កើតឡើងនូវ

      ជំងឺប្រចាំសតវត្សនេះ     មនុស្សម្នាក់ៗ មានការបាត់បង់ និងឈឺចាប់ជាខ្លាំង   ។ ​   នៅក្នុង

      ពេលនោះដែរក៏មានលេចចេញនូវចរន្តអក្សរសិល្ប៍ថ្មីមួយទៀតដែលជាសំរែកនៃសញ្ចេតនា

      រវើរវាយរបស់អ្នកនិពន្ធដែលមានឈ្មោះថា  ចរន្តអក្សរសិល្ប៍អណ្តែតអណ្តូងនិយមនេះ  ។

      គ. តួយ៉ាងនីយកម្ម

               តួអង្គក្នុងរឿងអណ្តែតអណ្តូងនិយម ជាតួអង្គទូទៅ    ផ្ទុយពីតួអង្គតន្តីនិយម   ហើយ

      មានលក្ខណៈខុសប្លែកពីធម្មតា   ពិសេសមានថាមពលខ្លាំងក្លាហួសពីការស្មាន  មានឆន្ទៈ

      មោះមុត  មានភាពអច្ឆរិយៈហួសពីការពិត  ។

               តួអង្គឯកអាចជាតួអង្គសកម្ម និងអសកម្ម    ។   បើជាតួអង្គសកម្ម  មានសុទិដ្ឋិនិយម

      មានឆន្ទៈប្រយុទ្ធ  ឯតួអង្គអសកម្ម ជាតួអង្គខ្វះការតស៊ូ  ខ្វះការប្រយុទ្ធ  ទន់ជ្រាយ  គ្មានថាម

      ពល  ជាអ្នករងគ្រោះពីសង្គម  មើលឃើញថាខ្លួនមិនអាចឈ្នះបានទេ ជាតួអង្គដែលរត់គេច

      ខ្លួនចេញពីពិភពបច្ចុប្បន្ន   ពិភពសច្ចភាព  អស់សង្ឃឹម  ។

      ឃ. និយាមសិល្បៈ

               អណ្តែតអណ្តូងនិយមមានគ្រប់ស្នាដៃ  ជាកំណាព្យ  ជាល្ខោន  ជាប្រលោមលោក  គឺ

      ច្រើនរៀបរាប់ពីធម្មជាតិខាងក្រៅ  ព្រោះធម្មជាតិនាំឲ្យមានភាពធូរស្រាល និងបង្កើតនូវទឹក

      ចិត្តរំភើបសប្បាយរីករាយ    ។    ភាសាដែលប្រើនៅក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍អណ្តែតអណ្តូង

      និយម ជាភាសាដែលបង្កើតនូវការឈឺចាប់​និងមនោសញ្ចេតនា   ។

៣. ចរន្តអក្សរសិល្ប៍តថនិយម

    ក. សញ្ញាណទូទៅ

             ចរន្តអក្សរសិល្ប៍តថនិយម   គឺជាប្រភេទអក្សរសិល្ប៍ទាំងឡាយណាដែលបានលាត

    សន្ធឹងនៅប្រទេសទាំងឡាយនៅទ្វីបអឺរ៉ុប ឆ្នាំ១៨២០-១៨៧០   ។   តថនិយមមានពិតនៅលើ

    លោកយើងនេះ  ប៉ុន្តែតថពុំមែនជាសច្ចៈទេ  ។

             គេតែងពោលថាៈ​ « អក្សរសិល្ប៍ជាកញ្ចក់ឆ្លុះបញ្ចាំងពីតថភាព » ។  តថនិយម គឺជាការ

    លើកយកនូវការពិតរួមផ្សំជាមួយនឹងឧត្តគតិដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់មួយជាកំណត់  ។  ស្ថិតនៅក្នុងរឿងតែ

    មួយអាចមានលក្ខណៈតថនិយមផង និងអណ្តែតអណ្តូងនិយមផង     ដូចជាក្នុងរឿងកុលាប

    ប៉ៃលិនមានលក្ខណៈតថៈត្រង់ការលើកឡើងពីកម្មករជីកត្បូង ​ហើយអណ្តែតអណ្តូងត្រង់ការ

    ផ្សះផ្សាររវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ  ។   

    ខ. មូលដ្ឋានសង្គម និងស្មារតី

            ចរន្តនិយមទាមទារឲ្យអ្នកនិពន្ធឆ្លុះបញ្ចាំងតថភាពឲ្យបានត្រឹមត្រូវ    ​ហើយត្រូវស្ថិតនៅ

    ក្រោមឧត្តមគតិមួយជាមូលដ្ឋាន  ។   ប្រសិនបើស្នាដៃណាឆ្លុះបញ្ចាំងក្រោមគំនិតរិះគន់ នោះ

   ហៅថាៈ « តថនិយមរិះគន់ »   ហើយបើឆ្លុះបញ្ចាំងតថភាពដោយបង្ហាញពីមធ្យោបាយផ្សេងៗ

   ដើម្បីរំដោះខ្លួនចេញពីការលំបាកហៅថាៈ​ « តងនិយមជឿនលឿន »  ។

   គ. តួយ៉ាងនីយកម្ម

          តួអង្គមិនមែនជាតួអង្គបែបប្រវត្តិសាស្ត្រសុទ្ធសាធទេ     ប៉ុន្តែជាតួអង្គមានចរិតលក្ខណៈ

   ដោយឡែក  គួបផ្សំនឹងចរិតទូទៅ  បើនិយាយពីបុគ្គលម្នាក់ៗ ត្រូវតំណាងឲ្យបុគ្គលមួយក្រុម

   នៅក្នុងសង្គម    ។   ស្ថានភាពនៅក្នុថចរន្តតថនិយម  គឺជាស្ថានភាពប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងប្រវត្តិ

   សង្គមនីមួយៗ ពិតប្រាកដ  ។

   ឃ.​ និយាមសិល្បៈ

            សំណេរក្នុងអក្សរសិល្ប៍តថនិយមមិនគោរពតាមការពិពណ៌នាពិស្តារទេ  ប៉ុន្តែត្រូវបាន

   សំរិតសំរាំងយ៉ាងច្បាស់លាស់   ហើយនិយាយអ្វីជាការពិត   ។